Sultan V. Murad kayıtları hakkında

Hünkâr Makamı: Bestekâr Padişahlar Külliyatı projesine dahil olmam konusunda değerli meslektaşım Doç. Dr. Mehtap Demir-Güven beni aradığında, yalnızca böylesi kapsamlı bir kültürel miras projesinin parçası olacağım için değil, aynı zamanda V. Murad’ın şimdiye kadar hiç icra edilmemiş “Piyano Eserleri”ni ilk defa gün yüzüne çıkartma onuruna nail olacağımız için de büyük bir heyecan duydum. Öyle ki, Mehtap Hoca ile İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi’nde kendisine ulaştığımız “V. Murad’ın Piyano Eserleri” defteri içindeki besteler bu projeyle ilk defa listelenecek, analiz ve icra edilecek; böylelikle hem Osmanlı-Türk müziğine ilişkin çalışmalara hem de bu müzik kültürünün 19. yüzyılına dair bir mum daha yakılabilecekti. 
Nitekim bu mumu yakabilmek adına, bana ayrılan bu alan için tasarrufumu, söz konusu deftere dair bilgileri sizlerle paylaşmak yönünde kullanmak isterim: 
Bestekâr V. Murad’ın bestelerinden oluşan “Piyano Eserleri” defteri/albümü 1 dış kapak ve toplam 160 yapraktan teşekküldür. Defterde kullanılan kâğıtların, sayfanın altında belirlenen Fransız normlara göre, “Paris” nota basımı editörlüğünden 12 porte ve 2’şer dizek anahtarlı kâğıtlardan oluşması dikkat çekicidir. Başlangıçta eserlere numara ve isimler verilmiş olsa da, defterin sonuna doğru sıralama devam etmemekte ve parçalar ardı ardına yazılmaktadır. Defterin birçok parçasının başında veya sonunda Osmanlıca yazılar mevcuttur. Seksen dokuz (89) bestede “Valse”, “Mazurka”, “Polka”, “Polka Mazurka”, “Marche”, “Scotischt”, “Galop”, ve “Quadrille” isimli eserler bulunmaktadır. Eserlerin tarzı çoğunlukla dans karakterindedir. Dansların karakterleri/havası müzik yapısında hissettirilmeye çalışılmıştır. 
Bu “Piyano Eserleri” defterinin/albümünün birinci giriş sayfasında “22.10.1879” tarih yazısı görülmektedir. Sayfa alt kenarında ise “1294 Zilkaide 8” ibaresi bulunmaktadır. Bu sayfada, “1296 20 Ramazan 1298” ve “1878 16 Ağustos 1881” el yazıları silik olarak görülmektedir. Topkapı Sarayı Müzesi’nin mühürlü, kayıt numarası da burada verilmiştir. Defterin içindeki eserler, sayfanın sol üst kenarından el yazısı ile numaralandırılmıştır. Numaralar, defterin sol kenarında el yazısı ile olanlar ve sağ kenarında yine el yazısı ile iki çeşit –üstü çizilmiş ve çizilmemiş– olanlar şeklinde verilmiştir. Dolayısıyla bu tür parçalara sadece numara verilmek zorunda kalınmıştır. 
Defterde bulunan eserlerin, el yazısı ile yazılmasından ötürü, kimi durumda iyi okunamadığı veyahut da notaların hatalı yazıldığı tespit edilmiştir. Çalındığı zaman tınıların kimi zaman uyumlu olmadığı ortaya çıkmış; bundan dolayı, tınlamanın uyumunu sağlamak için ufak müdahaleler yapılarak notalarda değişiklikler yapılmak zorunda kalınmıştır. 
Defterde yer alan eserlerin birbirine kimi zaman çok benzediği, aynı tarzda, aynı üslupla bestelendiği tespit edilmiştir. Ayrıca bu eserler, V. Murad’ın piyano eğitimi aldığını ve çalgısını çalabildiğini bizlere göstermektedir. Eserler çalındığı zaman bestecinin de bu eserleri çaldığı ve pozisyonları uygun şekilde ayarladığı hissedilmektedir. Bestekâr V. Murad’ın eğitimcileri yabancı (İtalyan, Fransız) olduğundan, bu ekollerin izleri de bestelenen eserlerde hissedilmektedir. Nitekim eserlerde çoğunlukla Siciliana havası hissedilmekle beraber, eserlerin ismi ve tarzı çoğunlukla beste içeriği ile uyumludur. Bunun haricinde, 80. eserden sonra 6/8 ritminin kullanılması ve defterde yer alan marşların tantanalı havası dikkat çekicidir. 
Defterde yer alan birçok parçanın introduction (giriş) bölümü, eserlerin birçoğunda da trio bölümü bulunmaktadır. Birkaç parçanın nota metninde satır aralıklarında sözler yazılıdır. Eserlerin içeriğinde terim ve tempo belirlemeleri ise çok az sayıdadır. 
Eserlerde kullanılan tekniklerin belli başlıları şu şekildedir: oktav, trill, akor, atlamalar, çarpmalar, mordantlar, tremolo, tartımlı ritimler, alla breve ölçü değeri, triole (üçlemeler) ve 32’lik notalar. Örneğin, 119. (üstü çizilmiş) sayfada, örnek süslemelerin açıklaması, 1) appocciatura veya küçük nota; 2) gruppetto veya çarpma; 3) mordant; 4) trill veya kadans şeklindedir. 
Nota yazıda segno ve abbreviate simgeleri kullanılmıştır. Ayrıca, besteci kendine mahsus kısaltma işareti olarak üç noktalı simge kullanmaktadır. Parçaların birçoğunda notayı tekrar yazmamak için notanın üstüne üç nokta konulduğu görülmüş; bu işaretin, notanın/akorun üç kere çalınması anlamına geldiği tespit edilmiştir. 
Her bölümün sonunda tekrar işareti, “1. dolap”, “2. dolap” şeklinde biten bölümler vardır. Birçoğunun D.C. all Fine ile bitmesi ve baştan tekrar çalınması istenmiştir. Coda bölümleri birkaç eserde besteci tarafından belirlenmiş ve işaretlenmiştir. 
Birkaç eserde Fine kelimesi eser içinde 2-3 yere konulmuştur. Bu durumlarda en uygun bitişi sağlayacak değişiklikler yapılmıştır. 
En çok kullanılan tonaliteler ise “Es dur”, “As dur”, “B dur”dur. Eserler içinde çeşitli T, S, D ve akraba tonalitelerine, modülasyona da rastlanmaktadır. Kullanılan armoniler klasik çerçeve içindedir ve Batı müziği armonisinin kurallarıyla uyumludur. Teknik açıdan eserlerin hepsi kolay değildir; bazıları, boyutu küçük olmasına rağmen belirli bir teknik altyapı istemektedir. 
“V. Murad’ın Piyano Eserleri” defteri içindeki bestelerin tümünün, ayrıca Hünkâr Makamı: Bestekâr Padişahlar Külliyatı projesi kapsamında analizi yapılmış ve bununla ilgili detaylı bir liste, icra edilen eserler kapsamında dinleyicinin ilgisine sunularak bir ilke imza atılmıştır. 
Bu vesile ile, Osmanlı-Türk müzik kültürümüzün karanlıkta kalan sayfaları için bir mum daha yakmamıza imkân sağlayan tüm proje yetkililerine teşekkürü bir borç bilir, en derin saygılarımı sunarım...

Güler Demirova Györffy